Czy
wiedzieliście, że Rogoźno emitowało swoje pieniądze?
Do
niedawna ja również nie miałem o tym pojęcia. Zacząłem się tym interesować po
wizycie w Budzyniu w tamtejszej Izbie Historii Ziemi Budzyńskiej. Na jednej ze
ścian w tym muzeum wisiał w ramce pieniądz emitowany przez władze Budzynia. Zostałem
zapytany, czy w Rogoźnie też były takie pieniądze. Wtedy nie wiedziałem, że w Rogoźnie
ponad 100 lat temu również je emitowało. Podczas czytania „Kroniki Miasta
Rogoźna” burmistrza Augustyna Smukalskiego trafiłem na dwa zapisy dotyczące emisji:
6.8.19. (…) Wprowadzono bony miejskie wartości
5, 10 i 20 mk [marek – dop. red.], celem zapobieżenia brakowi drobnych
pieniędzy
(…)
17/12 19. Zatwierdziła Rada Miejska uchwałą Magistratu z dnia 10.12.19. dotyczącą wydania dalszych bonów wartościowych miejskich w wysokości 100,000 marek.
Pieniądze
emitowane przez władze Rogoźna były w istocie bonami zastępczymi. W okresie I
wojny światowej instytucje takie jak prywatne banki, przedsiębiorstwa gminy czy
nawet kopalnie emitowały je najczęściej w formie banknotu. Były one ważne jedynie
na terenie jednostki, która je wydawała, np. pieniądz zastępczy wydawany przez władze
miasta Rogoźna był ważny tylko na terenie miasta Rogoźna. Miały one na celu
zapobiegnięcie brakom normalnych pieniędzy lub określonych jego nominałów w
obiegu. Pieniądze zastępcze emitowane w Niemczech i na terenie byłego zaboru
pruskiego (na terenie którego znajdowało się Rogoźno) określa się mianem Notgeldów.
W
Rogoźnie notgeldy były emitowane już w trakcie I wojny światowej. Znane są
emisje banknotów z 7 sierpnia 1914 roku, 1916 roku i 1917 roku.
Podczas
pierwszej emisji władze Rogoźna wydały 6 bonów o nominałach 10, 25, 50, 100,
200 i 300 fenigów. Fenig był jednostką walutową ówczesnego Cesarstwa
Niemieckiego, która odpowiadała współczesnym groszom. Na jedną markę niemiecką
składało się 100 fenigów. Pieniądze były drukowane w miejscowej drukarni Buchdruckerei
Jonas Alexander W-we. Pieniądze były unieważniane prawdopodobnie przez skreślenia
albo obcięcie narożników. Ogółem wydano 8.701 sztuk bonów na ogólną wartość
7.970,70 marek, z których po wycofaniu wśród ludności pozostało 102,55 marek. Jak wyglądały bony, możecie zobaczyć tutaj:
Druga emisja składała się na nominały 5 i 10 fenigów oraz ½ marki. Bony z tej emisji można spotkać w różnych odmianach z uwagi na ówczesne braki czcionek i innych elementów drukarskich. Po obu stronach bonów znajdowały się pieczęcie typu A, B, C lub D. Jeden banknot miał po obu stronach identyczne odciski. Prawdopodobnie bonów z tej emisji nie unieważniano.
W
porównaniu z poprzednią emisją, rogozińskie notgeldy 1916 roku miały drukowany
tekst w poprzek do poprzednich bonów. Na awersie jednej z odmian widniały
napisy w trzech wierszach:
KRIEGSGELD
der Stadt
Rogasen
1916
5 Pf 5 Pf
Napisy
były zwieńczone ramką złożoną z potrójnych linii. Ramka była umiejscowiona w dalszej
niż poprzednia emisja odległości od narożnika bonu. Napis „Rogasen” był zakończony
kropką lub nie był nią zwieńczony. Cyfry nominału występowały w kilku odmianach,
np. w nominale 5 fenigów cyfra „5” miała w jednych bonach chorągiewkę prostą, a
w innych pochyloną w prawo. Nie ma informacji na temat tego, ile wyemitowano
bonów z tej emisji. Jak wyglądały bony z tej emisji możecie zobaczyć tutaj:
https://colnect.com/ms/banknotes/banknote/136209-10_Pfennig-Rogasen-Notgeld_Jerman
Podczas
ostatniej emisji I wojny światowej wprowadzono do obiegu nominały 5, 10 i 50
fenigów. Były one drukowane na jednej stronie czarną czcionką na kolorowym papierze.
Spotyka się bony z pieczęcią lub bez pieczęci.
Bony
z tej emisji nie miały ramki charakterystycznej dla poprzednich emisji. Widniały
na nich napisy:
Gutschein
über
Fünf Pfennig
Magistrat Rogasen
Ostatni
napis „Magistrat Rogasen” był drukowany czcionką Szwabacha, jedną z odmian
pisma gotyckiego. Cyfra nominału była drukowana w ramce i umieszczona po obu
stronach wymienionego wyżej napisu bliżej krawędzi bonu. Nie ma informacji na
temat tego, ile wyemitowano bonów z tej emisji. Jak wyglądały bony z tej emisji możecie zobaczyć tutaj:
https://www.ebay.pl/itm/234387456757
Po
I wojnie światowej w kraju panowała inflacja spowodowana przez problemy
gospodarcze. Brak był w obiegu najmniejszych nominałów. Braki dotyczyły
szczególnie monet potrzebnych w celach rozliczeń w bankach czy kasach
miejskich. Zmusiło to im. władze miast, m.in. Rogoźna, a w szczególności istniejącą
w Rogoźnie Komunalną Kasę Oszczędności do emisji pieniądza zastępczego.
W
1919 roku w Rogoźnie miały miejsce w sumie 4 emisje.
W
pierwszej z nich bony różniły się od poprzedniej jedynie pieczęcią z napisami
polskimi.
W
drugiej emitowano jedynie jeden bon o wartości 50 fenigów, który prawdopodobnie
stał się początkiem następnej emisji, w której już się nie pojawił.
 |
| bon o nominale 50 fenigów z 1919 roku, źródło: https://polska-org.pl/9282306,Rogozno,Pieniadz_zastepczy_Rogozno.html |
Trzecia
emisja z 25 września 1919 roku to ta, o której prawdopodobnie wspomina
burmistrz Smukalski w zacytowanym powyżej zapisie z 6 sierpnia 1919 roku, składała
się już z marek o nominałach 1, 2, 5, 10 i 20 mk. Jako pierwsze miały one
wpisaną datę emisji 25 września 1919 roku. Nominały 5, 10 i 20 marek miały
swoją określoną ważność do 15 listopada 1919 roku. Nominały te również miały dwa
podpisy osoby upoważnionej w imieniu Magistratu i Kasy miejskiej. Co ciekawe, w
tej emisji popełniono błąd w słowie „wymiany”.
 |
| bon o nominale 5 marek z 25 września 1919 roku, awers, źródło: https://polska-org.pl/9282306,Rogozno,Pieniadz_zastepczy_Rogozno.html |
 |
| bon o nominale 5 marek z 25 września 1919 roku, rewers, źródło: https://polska-org.pl/9282306,Rogozno,Pieniadz_zastepczy_Rogozno.html |
Źródła:
red.
L. Bełch, D. Paprocki, Kronika Miasta Rogoźna, Rogoźno 2022
B. Sikorski, Papierowy pieniądz zastępczy Rogoźna, Ryczywołu, Gorzewa i Wronek 1914-1920, Piła 1992
https://www.dobromierz.pl/pieniadz-zastepczy/137
https://polska-org.pl/9282306,Rogozno,Pieniadz_zastepczy_Rogozno.html